Yaratıcılık ve faydacılık anlamına gelen Pragmatizm en basit tabirle Felsefe’nin temel taşlarındandır. 1842 yılında doğan William James tarafından tanımlanan “Pragmatizm nedir?” düşünce tarzı yararcılık ve eylemin uygulamaya dökülmesi anlamında da kullanılmaktadır. William James felsefi anlamda bu fikri ile popüler olmuş ve teoriyi ortaya atmıştır.
Pragmatizm diğer ismi ile yaratıcılık, yapılan bir uygulamanın eyleme dökülmesi anlamında bir söylemdir. Bu düşünce ile geliştirilen teoriler, hem iyinin hemde doğruların teorisi şeklinde açıklanmaktadır. İyinin teoride açıklaması faydacılık anlamına gelirken, refahçı bir düşüncedir. Bu bağlamda açıklamak gerekirse en fazla fayda sağlanacak durumlarda zevk ve tatminin değerlendirildi en üst seviyenin karşılık bulabileceği faydası amaçlanmıştır.
Diğer bir teori olan doğru teorisi tamamen sonuç odaklıdır. Bu bağlamda inceleyecek olursak doğru hareket etmek, bir durumun veya kavramın uygulanabildiği ölçüde gerçek olduğunu açıklamaktadır. Günlük hayatımızdan örnek vermek gerekirse bir bilgiyi ele alalım. Bilgi size doğruyu veriyorsa ve fayda sağlıyorsa sonuç olarak doğrudur. Bu teorinin ampirizm ile de yakınlığı bulunmaktadır. Felsefi düşüncelerin, teorik düşüncelerle tam tersi şeklinde tanımlanması bu yaklaşımı doğrular.
Pragmatizm nedir ? çıkış noktası
Pragmatizm felsefi bir terim olan pragman’dan gelmektedir. Yunanca bir kelime olan bu durum pragmatizm kelimesinin çıkış noktasıdır. Pragmatik sözlük anlamında ise “işe yönelik, eyleme dönük” olarak geçmektedir. Pragmatizm yerine TDK’da “Faydacılık” terimi de kullanılmaktadır.
Pragmatizm düşüncesinin felsefi babası William James’i 18. yüzyılda yaşamış olan Jeremy Bentham’ın düşüncesi de doğrulamıştır. Fikrin temelinde bağtaşsada ortaya atılan düşünce başka bir takım fikirleri de ortaya artmıştır. Faydacılık Bentham’a göre “en büyük mutluluk prensibi” olarak tanımlanmıştır. Bu özgün tanım Epikür gibi yunan filozoftu ile bağlantı kurulması da mümkündür. Bentham’ın yorumunda farklılıklar olsada temele inildiğinde anlatılmak istenen düşünce oldukça basittir.
- Epikür Pragmatizm yorumu ve savunması : “Kişiyi en mutlu eden şeyin yapılması”
- Bentham’ın Pragmatizm yorumu ve savunması : “Herkesi en mutlu yapacak şeyin yapılması ve konuşulması gerektiğini“
- John Stuart Mill’in Pragmatizm yorumu ve savunması : “Bütün zevklerin aynı değerde olmadığını“. Utilitariansm kitabından alıntıdır.
Her iki filozoftum yorumlarını değerlendirecek olursak temel anlamda birbirine uymaktadır. Benthamın kuramında hedonizm bulunmaktadır. John Stuart Mill’in “Utilitarianism” kitabında yer alan “Mutsuz bir Sokrat (Sokrates) olmak, mutlu bir domuz olmaktan yeğdir.” sözü ile bu kuramı desteklediği görülmektedir.
Sonuç olarak farklı insanların zevkleri ve buna bağlı olarak yarattıkları faydalar farklıdır. Bu durumu açıklamak ve karşılaştırmanın zor olduğu görülmektedir. Bu söylemler faydacılık konusunda sıklıkla eleştiri konusu olmuştur. Çünkü her insanın zevkleri farklıdır ve kıyas edilemez. Bu durum insanların birbiri ile kıyas edilebilmesini, faydacılık yönünden pratikte ve teorikte imkansız hale getirmektedir. Basit bir örnek ile anlatmak gerekirse kişinin kendi çocuğu ile, iki yabancının kurtarılması gerektiğinde kişinin çocuğunu seçmesi faydacılık kuramı ile çelişmektedir. Çünkü iki insanın kurtarılması daha fazla mutluluk ve fayda sağlayacağı fikri ile çeliştiğini görebilirsiniz. Kişi sağduyusu ile hareket ettiğinde çocuğunu kurtaracaktır ve bu faydacılık ile çelişecek bir durum oluşturacaktır. Bu durum faydacılığın önemini özünde olmasa da, biçimce eleştirel hale getirecektir.
